Yearly Archives: 2022

Wrzesień to miesiąc, w którym noce stają się dłuższe niż dni. W Szczecinie 1 września Słońce wzejdzie o 6.12, a zajdzie o godz. 19.51. Natomiast 30 września, dzień rozpocznie się o 7.02 zaś zakończy o 18.41, zatem dzień będzie trwał już tylko 11 godzin i 39 minut. 23 września o godz. 03.04 rozpocznie się astronomiczna jesień. Słońce wejdzie w znak Wagi i znajdzie się w punkcie równonocy jesiennej, który jest miejscem przecięcia się płaszczyzny ekliptyki z równikiem niebieskim. 

Księżyc

We wrześniu kolejność faz Księżyca będzie następująca:

• 03-09 20:08 – I Kwadra
• 10-09 11:59 – Pełnia 
• 17-09 23:52 – III Kwadra
• 25-09 23:54 – Nów

W kulturze Zachodu wrześniowa pełnia określana jest mianem Księżyca Żniwiarzy, gdyż w jasne księżycowe noce można zbierać plony. Niekiedy także używano określenia Owocowa Pełnia ze względu na kulminację zbiorów. W kulturach Dalekiego Wschodu to Pełnia Chryzantem, Celtowie postrzegali ją jako Rozśpiewany Księżyc, a w Afryce nazywana była Pełnię Sztormów.

Podczas wędrówki po niebie Księżyc 8 września znajdzie się w okolicach Saturna, trzy dni później wschodzący Srebrny Glob zobaczymy pod jasno świecącym Jowiszem (koniunkcja 11.09 o godzinie 18.14, separacja około 2,5 stopnia, a po wschodzie Księżyca około 2,7 stopnia). Na podobną odległość (około 2,9 stopnia) Księżyc zbliży się 17 września o godz. 0.36 do czerwonego Marsa.

Nocą z 14 na 15 września Uran schowa się za Księżycem. To rodzaj zaćmienia, które nazywamy zakryciem lub okultacją. Warto zacząć oglądać to zjawisko od godziny 23.25, gdy planeta będzie znajdować się już bardzo blisko oświetlonej strony Księżyca (77% tarczy). Około 30 minut po północy Uran wynurzy się spoza nieoświetlonej części tarczy Księżyca. Planeta jest niewidoczna gołym okiem, do obserwacji tego zjawiska potrzebna będzie lornetka lub teleskop.

Planety

Przez cały miesiąc, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, widoczne będą trzy planety. Jako pierwszy będzie pojawiał się wieczorem Saturn, następnie Jowisz i Mars.

26 września Jowisz znajdzie się w opozycji względem Słońca – czyli Ziemia znajdzie się pomiędzy gazowym olbrzymem a naszą gwiazdą. Będzie to tzw. wielka opozycja – Jowisz znajdzie się w pobliżu peryhelium swojej orbity. Wtedy będzie także najbliżej Ziemi – obie planety dzielić będzie zaledwie 591,2 mln km. Jowisz wyjątkowo jasno (mag. -2.9) świecić będzie na tle gwiazdozbioru Ryb. Następne takie zbliżenie nastąpi dopiero w 2034 roku.

Wenus nadal będzie Gwiazdą Poranną, a jej pojawienie się na niebie będzie następować z każdym dniem coraz bliżej wschodu Słońca. Pod koniec miesiąca, na porannym niebie około godziny szóstej w łunie wschodzącego Słońca może być widoczny także Merkury. 

Gwiazdy, gwiazdozbiory i obiekty głębokiego nieba

Ciemne noce z przełomu lata i jesieni stwarzają doskonałą okazję do podziwiania nie tylko pojedynczych gwiazd czy gwiazdozbiorów ale także Drogi Mlecznej i obiektów mgławicowych. Na tle galaktycznego centrum położony jest gwiazdozbiór Tarczy, w Polsce znany również pod nazwą Tarczy Sobieskiego. W Tarczy świeci jedna z jaśniejszych gromad otwartych gwiazd o nazwie Messier 11 (M11, Gromada Dzika Kaczka). Można ją dostrzec już za pomocą małej lornetki. Gromadę M11 tworzy kilkaset gwiazd, których wiek ocenia się na przynajmniej 300 milionów lat. Na wschód od Tarczy odnajdziemy gwiazdozbiór Koziorożca. Ponad Koziorożcem położona jest konstelacja Wodnika, nad nim można bez trudu rozpoznać Pegaza z Andromedą. Blisko zenitu znajduje się Kasjopeja. Łatwo ją odszukać po układzie gwiazd przypominającym literę „W”.

Międzynarodową Stację Kosmiczną można będzie oglądać podczas prawie wszystkich wrześniowych nocy. Do 10 września przeloty nad Szczecinem będą widoczne nad ranem, a od połowy miesiąca w godzinach wieczornych. Stacja będzie wyłaniać się zza widnokręgu w okolicach zachodu, by przez kilka minut przemierzając niebo opadać w kierunku geograficznego wschodu. ISS widoczna jest na niebie jako jasny punkt szybko przemierzający nieboskłon. Dokładne godziny przelotów na stronie https://heavens-above.com. 

Opracowanie: Jolanta Olejniczak

Letnie dni powoli stają się coraz krótsze. W Szczecinie, w czasie trwania drugiego wakacyjnego miesiąca, dzień skróci się o 1 godzinę i 55 minut, zarówno poprzez późniejsze z każdym dniem wschody, jak i wcześniejsze zachody Słońca. Pierwszego sierpnia, w naszym mieście i jego okolicach Słońce wzejdzie o 5.18, a zajdzie o 20.57. Natomiast ostatniego sierpnia, Słońce będzie wędrować ponad horyzontem około 13 godzin i 44 minut a dzień rozpocznie się o godzinie 6.10, zaś zakończy o 19.54. 

Księżyc

W sierpniu kolejność faz Księżyca będzie następująca:

• 05-08 13:06 – I Kwadra 
• 12-08 03:36 – Pełnia 
• 19-08 06:36 – III Kwadra 
• 27-08 10:17 – Nów 

Najbliżej Ziemi nasz naturalny satelita znajdzie się 10 sierpnia o 19.08, czyli trochę wcześniej niż nastanie Kukurydziana Pełnia (wielkość tarczy osiągnie rozmiary 33’13”). Podczas pełni Księżyc zbliży się nad ranem do Saturna na odległość kilku stopni. 

W sierpniu czeka nas jeszcze kilka innych koniunkcji Księżyca z planetami. W swej wędrówce po nieboskłonie zbliży się on 15.08 do Jowisza, 19.08 do Marsa, zaś 26.08 zanikający, już bardzo cienki sierp wschodzącego Księżyca pojawi na porannym niebie w niewielkiej odległości od jasno świecącej Wenus.

Planety

W sierpniu prawie przez całą noc widoczne będą na niebie trzy jasne planety. Jako pierwszy będzie pojawiał się wieczorem Saturn, następnie Jowisz i Mars. Wenus nadal będzie Gwiazdą Poranną. Na początku miesiąca będzie poprzedzać wschód Słońca o około dwie godziny, zaś pod koniec sierpnia pojawi się na niebie około godzinę przed Słońcem. 7 sierpnia planeta zbliży się na odległość 7 stopni do Polluksa w gwiazdozbiorze Bliźniąt.

Gwiazdozbiory i „spadające gwiazdy”

Wracają noce astronomiczne, a z nimi szansa na obserwacje ciekawych konstelacji i gwiazd. Sierpień to najlepsza pora na obserwacje Strzelca i Skorpiona. Oba gwiazdozbiory są widoczne w Polsce tylko w części, nisko nad południowym horyzontem. Obserwując Trójkąt Letni warto zwrócić uwagę na dość jasną gwiazdę znajdującą się w bezpośrednim sąsiedztwie Wegi po jej lewej stronie. Jeżeli dysponujemy lornetką, to naszym oczom ukażą się dwie gwiazdy. Obserwacje przy użyciu dużych teleskopów ujawniły, że wokół każdej z dwóch gwiazd znajduje się jeszcze jedna, mamy zatem do czynienia z układem poczwórnym. Będąc poza miastem pod ciemnym niebem zobaczymy wysoko nad horyzontem Drogę Mleczną, a za pomocą lornetki lub teleskopu warto odszukać w Lutni mgławicę planetarną oznaczoną w katalogu Messiera numerem 57oraz gromadę kulistą M13 w gwiazdozbiorze Herkulesa (w dobrych warunkach można ją dostrzec okiem nieuzbrojonym).

Jednym z trudniejszych do rozpoznania gwiazdozbiorów letniego nieba jest Wężownik. Konstelacja ta występuje na naszym niebie nisko nad horyzontem, a w połowie sierpnia około godziny 23 położona jest nad południowo-zachodnim horyzontem. W dłoniach Wężownika znajduje się Wąż, gwiazdozbiór podzielony na dwie części: Głowę Węża i Ogon Węża. Na tle gwiazdozbiorów Wężownika i Węża znajdują się interesujące obiekty astronomiczne. Jednym z nich jest Mgławica Orzeł (M16), znajdująca się w Ogonie Węża, niedaleko granicy z konstelacją Tarczy. Gromada otwarta w M16 składa się z młodych i jasnych gwiazd, które oświetlając otaczające obłoki materii pobudzają zawarty w nich gaz do świecenia. 

Maksimum Perseidów, roju meteorów, który możemy obserwować od 17 lipca do 24 sierpnia, wypada w tym roku w nocy z 12 na 13 sierpnia. Rój Perseidów związany jest z kometą 109P/Swift-Tuttle. Przy dobrych warunkach obserwacyjnych można zobaczyć nawet ponad 100 meteorów na godzinę. W tym roku ZHR (ZenithalHourlyRate) ma wynosić około 90 a maksymalna prędkość z jaką meteory będą wpadać w ziemską atmosferę to ok. 59 km/s. 

Perseidy obserwowane są od ponad 2000 lat. Znane są także jako „łzy świętego Wawrzyńca” (10 sierpnia, to dzień męczeńskiej śmierci tego świętego). Nazwa Perseidy pochodzi od pozornego miejsca, z którego wydają się lecieć meteory. Miejsce to znajduje się w czasie maksimum aktywności roju w pobliżu gwiazdy η Persei w gwiazdozbiorze Perseusza, widniejącym w sierpniu  na północnym-wschodzie nieba. Najwięcej Perseidów obserwować można w drugiej połowie nocy, ze względu na dużą o tej porze wysokość radiantu nad horyzontem. Najlepsze stanowisko obserwacyjne, to oczywiście miejsce poza miastem. Rój zaleca się obserwować na leżąco i patrzeć wysoko w kierunku południowo-zachodnim, tam gdzie świeci Trójkąt Letni składający się z jasnych gwiazd: Wegi z Liry, Deneba z Łabędzia i Altaira z Orła. W tym roku obserwacje utrudni jednak pełnia Księżyca.

Przeloty Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) będą widoczne dopiero od 26 sierpnia w godzinach porannych. Wszystkie przeloty ISS i innych satelitów znajdują się na stronie: https://heavens-above.com

Opracowanie: Jolanta Olejniczak

Po czerwcowym przesileniu letnim dni stają się coraz krótsze. W Szczecinie, 1 lipca wschód Słońca będziemy mogli obserwować o godzinie 04.38, a zachód o 21.33. Natomiast 31 lipca wschód Słońca nastąpi o godzinie 05.17, zaś zachód o 20.59. W naszych okolicach 29 lipca kończą się „białe noce” astronomiczne które rozpoczęły się 14 maja. 

4 lipca, o godzinie 09.11, Ziemia znajdzie się najdalej od Słońca (w aphelium). Oba ciała niebieskie będzie wtedy dzielił dystans ponad 152 milionów kilometrów. 

Księżyc

Kolejność faz Księżyca w lipcu jest następująca:

•  07-07 04:14 – I Kwadra
•  13-07 20:37 – Pełnia
•  20-07 16:18 – III Kwadra
•  28-07 19:55 – Nów

13 lipca, o godzinie 11.05, Księżyc znajdzie się w perygeum, w odległości około 357 tys. km od Ziemi a gdy pojawi się na wieczornym niebie rozmiar jego tarczy osiągnie wielkość 33,43’. W nocy z 13 na 14 lipca, podczas Siennej Pełni (angielska nazwa Hay Moon) czeka nas więc kolejna superpełnia.

Koniunkcje Księżyca z jasnymi planetami będziemy mogli oglądać w drugiej połowie miesiąca. 16 lipca Srebrny Glob około godziny 0.30 zbliży się na odległość 4°47’ do Saturna, a 19 lipca od północy do świtu widoczny będzie blisko Jowisza.

Planety

W pierwszym wakacyjnym miesiącu przez sporą część nocy widoczne będą największe planety Układu Słonecznego. O ile na początku lipca wschód Jowisza będzie następować po północy, to pod koniec miesiąca będzie pojawiał się już późnym wieczorem. Z kolei wschody Saturna będą następować mniej więcej godzinę przed wschodem Jowisza. Mars będzie wschodził w drugiej połowie nocy i powoli będzie następować to coraz wcześniej aż 31 lipca pojawi się nad horyzontem o północy. Te trzy planety będą ustawione prawie w jednej linii, chociaż dość daleko od siebie.

Merkurego będziemy mogli próbować wypatrzeć nad ranem do 9 lipca, nisko nad wschodnim horyzontem, a po 25 lipca na wieczornym niebie, krótko po zachodzie Słońca. 

Wenus przez cały lipiec będzie widoczna przed wschodem Słońca, pełniąc rolę Gwiazdy Porannej o jasności około -3,8 mag.

Wspomniane planety można dostrzec gołym okiem, natomiast dla posiadaczy lornetek lub teleskopów do obserwacji w drugiej połowie lipcowych nocy dostępny będzie także Uran (w gwiazdozbiorze Barana ) i Neptun (między Rybami a Wodnikiem).

Gwiazdozbiory i „spadające gwiazdy”

Z układów gwiazd na niebie dominować będzie w dalszym ciągu asteryzm Trójkąta Letniego (Wega, Deneb i Altair), który przecina pasmo Drogi Mlecznej. W jego okolicach można odszukać niewielkie gwiazdozbiory Liska, Strzały i Delfina. Wraz z upływem nocy centralną część nieba zacznie zajmować rozległy układ gwiazd zwany Pegazem. Natomiast nisko nad horyzontem warto spróbować odnaleźć Rybę Południową i Strzelca – gwiazdozbiory rzadko widoczne na naszym niebie.

W lipcu swoją aktywnością zaczynają roje meteorów wchodzące w skład tzw. kompleksu Akwarydów – Kaprikornidów. Stanowi go kilka rojów z radiantami umiejscowionymi w gwiazdozbiorach Wodnika i Koziorożca. Należą do niego m.in. Alfa Kaprikornidy oraz Południowe Delta Akwarydy.

Alfa Kaprikornidy są prawdopodobnie rojem bardzo starym, co ujawnia się w skomplikowanej strukturze radiantu. Meteory należące do tego roju mają niewielką prędkość, do 23 km/s, ale ich jasność często przewyższa przeciętną. Aktywność roju przypada na początek lipca i trwa do połowy sierpnia, a jego maksimum wystąpi w nocy z 30 na 31 lipca, kiedy to będzie można dostrzec kilka zjawisk na godzinę (ZHR=5). 

Południowe Delta Akwarydy będą aktywne na nocnym niebie od 17 lipca do 21 sierpnia. Radiant znajduje się w gwiazdozbiorze Wodnika. Maksimum tego znanego w Chinach już w starożytności roju przypada w tym roku w nocy z 29 na 30 lipca a jego aktywność kształtuje się na poziomie ZHR=20. Meteory podczas wchodzenia w atmosferę ziemską osiągają prędkość do 41 km/s. Rój związany jest z kometami muskającymi Słońce należącymi do rodziny Krachta i rodziny Machholza. 

Swoją aktywność w drugiej połowie lipca zaczynają Perseidy ale maksimum osiągną one dopiero w sierpniu.  

ISS

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS) będzie widoczna przez cały lipiec nocą lub w późnych godzinach wieczornych. Wszystkie przeloty ISS i innych satelitów znajdują się na stronie: https://heavens-above.com.  

Opracowanie: Jolanta Olejniczak