Listopad to czas coraz dłuższych nocy. W Szczecinie i okolicach pierwszego listopada Słońce wzejdzie o 7:01, a zajdzie o 16:30, zaś 30 listopada dzień rozpocznie się o 7:53 i zakończy o 15:48. Różnica między długością dnia z początku i końca miesiąca wyniesie około półtorej godziny.
Księżyc
W listopadzie kolejność faz Księżyca będzie następująca:
- 05-11 09:37 – III kwadra
- 13-11 10:27 – Nów
- 20-11 11:50 – I kwadra
- 27-11 10:16 – Pełnia
Zakrycie Wenus przez Księżyc
9 listopada wąski sierp Księżyca (oświetlenie tarczy ok.17%) wzejdzie nad Szczecinem o 2:22, a 26 minut po nim zza horyzontu wynurzy się jasna Wenus (-4,2 mag, oświetlenie tarczy ok. 59%). Oba obiekty będą zbliżać się do siebie i o 6.30 znajdą się w odległości mniejszej niż 2°. Przed południem dojdzie do zakrycia Wenus przez Księżyc. W Szczecinie zjawisko to rozpocznie się o godzinie 10:51, kiedy planeta zacznie znikać za jasnym sierpem naszego naturalnego satelity, a o 12:03 ukaże się ponownie zza ciemnego brzegu tarczy Księżyca. Wenus jest tak jasnym obiektem, że przy pewnej wprawie oraz wiedząc gdzie należy jej szukać, można oglądać ją nawet w dzień raczej przy użyciu lornetki. W dniu zakrycia Wenus znajdzie się łatwo dzięki jej sąsiedztwu z sierpem Księżyca.
Koniecznie należy zachować ostrożność podczas obserwacji, aby nie skierować lornetki na Słońce!
Przypadkowemu spojrzeniu w Słońce zapobiegnie rozważne używanie statywu. Okultacje jasnych planet przez Księżyc są rzadkimi zjawiskami dlatego warto spróbować zaobserwować to zakrycie.
W tym miesiącu wystąpią dobre warunki do oglądania koniunkcji Księżyca i Saturna (20.11 o 18:39, separacja 3°19’) oraz bliskiego położenia na sferze niebieskiej Srebrnego Globu i Jowisza w nocy z 24 na 25 listopada (koniunkcja 25.11 o 10:53, separacja 1°39’), od czwartej rano (przed zachodem Księżyca) odległość mniejsza niż 5°. Natomiast dobę później możemy za pomocą lornetki odszukać w okolicach Księżyca Urana (koniunkcja 26.11 o 09:43, separacja 1°47’, od piątej rano (przed zachodem Księżyca) odległość mniejsza niż 3,5°. Wieczorem 26 listopada Księżyc znajdzie się obok Plejad.
Planety
W listopadzie Ziemia dwukrotnie znajdzie się pomiędzy gazowym olbrzymem a Słońcem. 3 listopada będzie to układ z Jowiszem, a 13 listopada z Uranem. Takie ułożenie ciał niebieskich nazywamy opozycją planet. Występują wtedy najlepsze warunki do ich oglądania, gdyż planeta wschodzi zaraz po zachodzie Słońca, góruje około północy i zachodzi o świcie. Na szczęście uchwycenie dokładnej chwili opozycji nie ma znaczenia, a warunki obserwacyjne są bardzo zbliżone przez około 10 dni przed i po niej. W momencie tegorocznej opozycji Jowisz będzie świecił z jasnością około –2,8 magnitudo i znajdzie się w odległości prawie 600 milionów kilometrów od Ziemi. Za pomocą lornetki warto także odnaleźć jego cztery najjaśniejsze księżyce (tzw. galileuszowe).
W tym miesiącu będą nadal dobre warunki do obserwacji Saturna oraz Neptuna (za pomocą lornetki) przebywającego w gwiazdozbiorze Wodnika. Jednak czas widoczności tych gazowych olbrzymów będzie mocno skracał się w ciągu miesiąca. W drugiej połowie listopada będą one widoczne już tylko na wieczornym niebie. Bardzo jasna Wenus pełniąca rolę gwiazdy porannej pojawiać się będzie na początku miesiąca nad horyzontem przed godziną trzecią w nocy, w gwiazdozbiorze Lwa, a pod koniec listopada po godzinie czwartej będziemy mogli obserwować ją w okolicach Spiki w konstelacji Panny.
Gwiazdy, gwiazdozbiory i „spadające gwiazdy”.
W listopadzie wydłuża się czas na obserwacje nocnego nieba. Spoglądając późnym wieczorem na południe zobaczymy po prawej stronie gwiazdozbiory jesienne, a z drugiej strony, od południa do wschodu, znajdziemy konstelacje zimowe. W zenicie, około północy, dobrze widoczne są Perseusz i Żyrafa. Warto także przyjrzeć się słabiej świecącym, ale nie mniej interesującym układom gwiazd jesiennego nieba. Na początku miesiąca około godziny 23, a pod koniec około 21.30 górują dwa niewielkie gwiazdozbiory: Baran należący do grupy gwiazdozbiorów zodiakalnych i Trójkąt.
W gwiazdozbiorze Trójkąta znajduje się galaktyka M33 (Galaktyka Trójkąta), którą można dostrzec przy pomocy nawet niewielkiej lornetki. Jest to druga pod względem jasności galaktyka spiralna na niebie po Galaktyce Andromedy. Trochę niżej, na prawo od wspomnianych gwiazdozbiorów znajduje się znacznie większy również składający się ze słabo świecących gwiazd, gwiazdozbiór Ryb. Podobnie, jak Baran należy on do gwiazdozbiorów Zodiaku.
Listopad to doskonały miesiąc na dalsze obserwacje Taurydów – deszczu meteorów z konstelacji Byka. Rój ten składa się z dwóch części: Taurydów Południowych i Taurydów Północnych. Południowe Taurydy (STA) promieniują od 20 września do 20 listopada, a swoje maksimum mają w tym roku 5 listopada. „Spadające gwiazdy” z północnego roju występują w okresie od 20 października do 10 grudnia, a maksimum aktywności spodziewane jest 12 listopada. ZHR dla obu rojów jest podobne i wynosi około 5 przelotów na godzinę.
Listopad jest miesiącem, w którym swoje maksimum mają Leonidy, czyli deszcz meteorów z radiantem w gwiazdozbiorze Lwa. Występują one niemal przez cały miesiąc (od 6 do 30 listopada). Maksimum przypadnie wcześnie rano 18 listopada. Meteory z tego roju są najszybszymi, jakie możemy obserwować na naszym niebie – ich prędkość wynosi aż 71 km/s. Są one pozostałością po komecie 55P/Tempel-Tuttle. ZHR Leonidów waha się pomiędzy 10 a 15 przelotów na godzinę.
Międzynarodowa Stacja Kosmiczna
Do 6 listopada przeloty ISS nad Szczecinem będą widoczne nad ranem. Stacja ponownie pojawiać się będzie od 18 listopada w godzinach wieczornych. ISS widoczna jest na niebie, jako jasny punkt szybko przemierzający nieboskłon. Dokładne godziny przelotów podane są na stronie https://heavens-above.com.
Opracowanie: Jolanta Olejniczak
