Pomiary gwiazd podwójnych – raport 2015

Od maja do września 2015 kilkunastu członków oddziału PTMA brało udział w prowadzeniu wizualnych pomiarów separacji i kąta pozycyjnego gwiazd podwójnych. Pomiary prowadzone były również wykorzystując zdjęcia CCD wybranych obszarów nieba.

Obserwacje wizualne

Przy obserwacjach wizualnych wykorzystaliśmy zrewitalizowany teleskop Zeissa, znajdujący się w obserwatorium ZUT. Akcję poprzedziła prośba do USNO (The United States Naval Observatory) o listę obiektów zgodnych z naszymi wytycznymi, uwzględniającymi lokalizację obserwatorium i separację gwiazd nie mniejszą niż 10”. Istotne dla nas było, aby badane układy nie miały żadnych danych obserwacyjnych z ostatnich 10 lat. Szczegółowe parametry listy: Gwiazdy podwójne – wiosna/lato 2015 – akcja obserwacyjna

Wygenerowana lista zawierała 54 rekordy w tym dwie gwiazdy podwójne tzw. niepotwierdzone, czyli takie, których liczba wszystkich obserwacji w WDS (Washington Double Stars Catalog) wynosi 1 (dalej opis obu przypadków).

Pomiarów dokonaliśmy przy pomocy specjalnego okularu astrometrycznego – mikrometru, po uprzedniej kalibracji skali okularu metodą dryfu, czy wykorzystując wzór na przy znanej ogniskowej. Obie metody są dokładnie opisane w instrukcji okularu Celestron Micro Guide:
http://divulgazione.uai.it/images/Manuale_Celestron_Micro_Guide_Eyepiece.pdf

Pomiary przeprowadzaliśmy w kilkuosobowych grupach. Pierwszy etap obserwacji polegał na ocenie separacji danego układu przez każdego z uczestników. Następnie w ten sam sposób mierzyliśmy kąt pozycyjny, a wszystkie wyniki zapisywaliśmy i uśrednialiśmy. Przy ostatecznym podsumowaniu, dla gwiazd obserwowanych przez więcej niż jedną noc, uśredniono wyniki z poszczególnych pomiarów. Dla każdego układu wyliczony został błąd pomiaru (odchylenie standardowe).

W akcji wzięło udział 16 osób, w tym 11 członków naszego oddziału:
  • Natalia Banacka
  • Marcin Biskupski
  • Kamil Bujel
  • Justyna Cupryjak
  • Zdzisław Kołtek
  • Małgorzata Malinowska
  • Jarosław Mazur
  • Marcin Muskała
  • Łukasz Płotkowski
  • Barłomiej Prowans
  • Paweł Szkaplewicz

Warunki w Szczecinie nie są sprzyjające dla obserwacji astronomicznych, jednakże podczas ponad 10 nocy dokonaliśmy blisko 250 pojedynczych obserwacji 20 wybranych układów podwójnych, niektóre z gwiazd mierząc przez dwie i więcej nocy. Błędy pomiarów wahały się między 0,18-1,26 stopnia dla kąta pozycyjnego oraz 0,32-2,57 dla separacji. 

Pomiary CCD

Równocześnie z pomiarami wizualnymi wybrane gwiazdy z listy obserwacyjnej dostarczonej przez USNO były fotografowane za pomocą teleskopu T18, znajdującego się w południowej Hiszpanii, należącego do sieci iTeleskop.net. Zebrany materiał poddany był kalibracji przy użyciu programu Astrometrica oraz zaawansowanego skryptu w programie Excel, użyczonego nam przez hiszpańskiego obserwatora gwiazd podwójnych Francisco Rica Romero, któremu jesteśmy niezwykle wdzięczni za pomoc w opracowaniu metody. Finalne pomiary prowadzone były w aplikacji Reduc, dedykowanej do pracy z gwiazdami podwójnymi.

Na szczególną uwagę zasługują dwie gwiazdy z listy: DEA 53 i SLE 23. Obie gwiazdy nie były wcześniej potwierdzone, czyli ilość ich obserwacji w katalogu WDS wynosi 0. Fotografie CCD obszarów, w których powinny znajdować się obie gwiazdy wyraźnie wskazują na błędne ich oznaczenie w katalogu. SLE 23 wogóle nie posiada towarzysza we wskazanej odległości 24.1′) i w pozycji 92o. W przypadku DEA 53 natomiast udało się znaleźć słabą gwiazdę w odpowiedniej odległości i pozycji, natomiast znacznie słabszą niż listowane 9.92 mag. Być może jest to gwiazda zmienna. Warto dokonać dodatkowych obserwacji tego obszaru, by zdeterminować jej naturę.


SLE 23 AD
DEA 53

Pomiary ze zdjęć CCD przeprowadzili:
  • Marcin Biskupski
  • Małgorzata Malinowska
Publikacje

Wyniki obserwacji wizualnych zostały opublikowane w Journal of Double Stars Observations, vol. 12, no 4. (http://www.jdso.org/volume12/number4/AprilIssue.pdf) oraz w magazynie Astronomia (czerwiec 2016). 

Publikacja pomiarów CCD jest zaplanowana na październik 2016 w JDSO.

Wyniki obserwacji wizualnych
disc / compwdsmagsthetaerrrhoerrdate
HZG   8AC11045+38146.04  7.5683.750.76150.640.772015.36780298
HJL106211202+17077.92  9.13187.000103.6302015.38970625
HJL1065AC11390+41098.11  9.183.630.29132.322.372015.55306832
ARG 10111512+33226.27  9.28273.750.5046.080.772015.38970625
STTA112AB11545+19258.28  8.4936.750.3573.790.332015.38423043
STFA 25AC13135+67176.64  8.89223.380.18105.021.312015.55033041
HJ 1231AC13253+40288.67  8.85233.251.0692.530.002015.55033041
STF1831AC14161+56437.16  6.73221.690.74112.190.332015.38194899
STF1830CE14161+56436.73  9.33246.670.58139.030.892015.38423043
ARY  4215174+30229.30  9.63188.330.5892.761.582015.40887162
STTA138BC15201+60237.76  9.2848.810.4991.600.592015.55033041
BAR  41CD15520+42387.8   9.751.500.5866.620.762015.40887162
ARY  1215599+69148.90  8.95248.380.48124.220.892015.38423043
STFA 30BC16362+52556.42  5.5016.860.4391.470.402015.39609499
BU  953AB,D16366+69488.04  8.0346.390.47147.961.052015.50652386
POP1222AD16448+35449.37  8.917.000.61158.500.412015.44446444
STTA151AB17039+53147.93  9.34171.400.6788.421.002015.53709733
S   689AB17246+39137.48  8.44198.150.8491.190.582015.52888360
STTA157AB17407+31176.43  7.92106.200.69118.280.832015.53709733
Wyniki pomiarów CCD
disc / compwdsmagsthetaerrrhoerrdate
STFA 46AB19418+50326.00  6.23133.120.0239.750.052015.63064228
LDS101719072+205310.95  10.99290.200.05113.830.312015.61421482
STFA 3517322+55114.87  4.90311.030.5962.380.512015.35685134
STF162712182-03576.55  6.90194.830.0420.160.012015.23638333
STF2486AB19121+49516.54  6.67203.360.557.170.212015.61695273
SMA  8519127+49459.04 10.01210.960.0730.540.232015.61695273
KZA  4113089+380010.87 14.3419.700.0430.420.022015.35685134
KZA  44AB13104+374412.16 12.32208.790.2076.650.042015.35685134
KZA  44AC13104+374512.16 11.274.5293.240.240.292015.35685134
KZA  55AB13221+43546.35 11.5306.960.7845.650.282015.35958925
KZA  55AC13221+43556.37 11.9658.720.3567.610.382015.35958925
KZA  55AD13221+43566.37 13.04247.630.2675.300.182015.35958925
KZA  71AB13363+351411.23 12.78147.750.2562.550.062015.37327880
KZA  71AC13363+351511.23 13.96185.920.2578.820.202015.37327880
SKF  1015111+442410.24 10.90279.350.0212.780.012015.35685134
ARY  4215174+30229.30  9.63186.370.0295.020.042015.42803698
BU  421AB,C18517+43239.80  9.61226.410.0343.130.012015.57314618
BU 1249AB,C17220+53519.36  9.8377.790.0262.100.092015.55671872
DEA  5315391+43527.20  9.92295.441.4642.050.722015.48553308
ES 265516566+45059.72  9.9267.140.1047.470.082015.52112590
ES 2661AB17374+50408.46  9.84102.120.0458.270.042015.54485445
ES 2661BC17374+50419.84 12.817.600.1514.920.072015.54485445
ES 266618259+60298.45  9.92269.650.0545.170.022015.53025227
GUI  16AC16076+29007.93  9.48350.370.04118.060.052015.58888916
HJ 282818144+21279.23  9.84109.710.0316.350.012015.59322418
BIG   218142+21279.7  11.7141.350.0634.180.032015.59322418
H N   5AD17246+32158.65  8.9814.950.01152.310.022015.62151591
H N   5AB17246+32168.65 12.5356.110.2024.570.032015.62151591
H N   5AC17246+32178.65 12.2181.000.1437.230.072015.62151591
LDS 99517267+31058.48  9.67199.760.0167.780.012015.59596209
LDS175812485+81349.92  9.99333.200.0685.030.022015.52112590
S   64813131+18019.35  9.9768.990.1688.170.382015.49100890
SCA9002AB17103+54039.54  9.8884.210.0179.500.042015.58866100
STF 1691 AB12550+58108.58  9.80274.980.2218.630.062015.52933963
STF 1691 AC12550+58108.58  9.6183.850.01130.290.012015.52933963
STF 192015108+46519.92  9.98109.220.1918.700.042015.55033027
STF 1991 AC15574+41409.45  8.8287.390.0194.950.072015.59048627
STF 221917413+61368.59  9.8195.350.0917.000.072015.61512746
STF 2323 BC18239+58488.07  7.9519.480.1788.500.042015.57109275
WAL 150 AC18384+63326.97  9.66350.580.0694.850.052015.60052528
STF 2377 AB18384+63326.97  9.83338.180.0916.820.052015.60052528
WEI 3318523+39268.96  8.99329.500.0199.970.032015.62334118
WFC 21618551+16449.07  9.5588.260.0111.870.012015.61010796
STF 1976 AB15449+59269.66  9.9270.260.0119.160.112015.54166022
STF 1976 AC15449+59269.66  11.58213.990.01132.740.132015.54166022
SHJ 13612110+81436.15  8.2574.140.0471.390.012015.56903932
HO  414 AC17222+26059.43  12.78303.610.0230.820.082015.59687473
STF2416 AB18521+51208.67  11.17158.260.0219.870.042015.60326318
STF2416 AC18521+51218.67  9.4140.210.05121.580.012015.60326318
STT 31616489+59307.79  8.93348.010.1047.100.082015.60600109
Legenda:

disc/comp – nazwa gwiazdy pochodząca od nazwiska odkrywcy / składniki układu
wds – nazwa katalogowa Washington Double Stars Catalog
mags – jasność poszczególnych składników
theta – kąt pozycyjny (w stopniach)
err – błąd Theta
rho – separacja (w sekundach łuku)
err – błąd Rho
date – data w formacie Besselian

Miłosz Mirowski