W Szczecinie i okolicach pierwszego listopada Słońce wzejdzie o 07:02, a zajdzie o 16:28, zaś
30 listopada dzień rozpocznie się o 07:54 i zakończy o 15:47. Różnica między długością dnia z początku
i końca miesiąca wyniesie około półtorej godziny.
Księżyc i planety
W listopadzie kolejność faz Księżyca będzie następująca:
- 05-11 14:19 – Pełnia
- 12-11 06:28 – III kwadra
- 20-11 07:47 – Nów
- 28-11 07:59 – I kwadra
Podczas pełni Srebrny Glob znajdzie się w perygeum. 5 listopada o godzinie 23:28 jego odległość od Ziemi wyniesie tylko 356 833 km, a rozmiary kątowe osiągną wielkość 33,49′. Będzie to w tym roku najbliższe położenie naszego naturalnego satelity względem Ziemi.
W listopadowe wieczory i noce będziemy mogli oglądać Księżyc w bliskim sąsiedztwie następujących
planet:
- Saturna – 2.11 (oświetlenie: 88%) po zachodzie Słońca w odległości około 5°,
– Neptuna – 2.11 (oświetlenie: 88%) o 18:00 w odległości około 2° na prawo i poniżej tarczy
Księżyca (zjawisko widoczne za pomocą dobrej lornetki lub teleskopu), - Urana – 6.11 (oświetlenie: 98%) o 18:00 w odległości około 5° na prawo i poniżej tarczy Srebrnego
Globu (zjawisko widoczne za pomocą lornetki), - Jowisza – w nocy z 9.11 na 10.11 od godziny 21:00 do 07:00 (oświetlenie od 74% do 71%)
w odległości zmniejszającej się od około 8° wieczorem do około 4° przed świtem, - Jowisza – 10.11 (oświetlenie 64%) wieczorem o 21:00 w odległości około 7,5°,
- Saturna – 29.11 (oświetlenie: 65%) o 17:00 w odległości około 2,5°,
- Neptuna – 30.11 (oświetlenie: 67%) o 00:00 w odległości około 2,5° po lewej stronie tarczy
Księżyca (zjawisko widoczne za pomocą dobrej lornetki lub teleskopu).
Wenus jako „gwiazda poranna”, będzie nadal poprzedzać wschód Słońca. Jednak kończy się okres jej dobrej widoczności. Merkurego możemy próbować odszukać przed wschodem Słońca dopiero po 24 listopada. Z każdym dniem będzie wschodził coraz wcześniej, a ostatniego dnia listopada pojawi się na niebie 50 minut przed wschodem naszej dziennej gwiazdy. 25 listopada Wenus i Merkury będą blisko siebie nad południowo-wschodnim horyzontem. Obie planety pokażą się krótko przed wschodem Słońca, a obserwacja koniunkcji tych planet nie będzie łatwa także ze względu na szybko jaśniejące niebo.
Jowisz, nadal przebywający w gwiazdozbiorze Bliźniąt będzie bardzo dobrze widoczny przez całe noce wysoko na firmamencie. Saturna, którego ustawienie względem Ziemi powoduje że jego pierścienie są ledwie widoczne, odnajdziemy na wieczornym niebie w Wodniku, bardzo blisko granicy z Rybami. Na początku miesiąca możemy go podziwiać do późnych godzin nocnych a pod koniec listopada gazowy olbrzym będzie zachodził godzinę po północy.
Urana, widocznego przez całą noc, odnajdziemy za pomocą lornetki w konstelacji Byka, niedaleko gromady otwartej Plejady. 21 listopada (dzień po nowiu) Uran będzie najbliżej Ziemi i osiągnie maksymalną jasność (+5,6 magnitudo), będzie więc najjaśniejszy w tym roku i najłatwiejszy do obserwacji. Neptuna, za pomocą teleskopu odnajdziemy w Rybach.
Wyżej wymienione zbliżenia planet i Księżyca, a także innych obiektów zachęcają do obejrzenia na
niebie kilku ciekawych układów:
- wieczorem 6 listopada – Księżyca w bliskim sąsiedztwie Plejad i Urana.
- w nocy z 9 na 10 listopada – Księżyca, Jowisza i Polluksa z gwiazdozbioru Bliźniąt,
- późnym wieczorem 12 listopada po wschodzie Księżyca (oświetlenie 42%), około 23:40 Księżyc w odległości 15’ od Regulusa.
Gwiazdy, gwiazdozbiory, „spadające gwiazdy” i kometa
W listopadowe wieczory nisko nad północnym horyzontem możemy obserwować Wielką Niedźwiedzicę, w której bez problemu wyodrębnimy asteryzm zwany Wielkim Wozem zorientowany w tym okresie względem obserwatora w najbardziej charakterystyczny sposób – przypomina wóz jadący (tyłem) po równej drodze, z góry lub pod górę. Spoglądając na południe zobaczymy po prawej stronie gwiazdozbiory jesienne, a z drugiej strony nieba, od południa do wschodu, znajdziemy konstelacje zimowe. W zenicie, około północy, dobrze widoczne są Perseusz i Żyrafa. Żyrafa należy do gwiazdozbiorów okołobiegunowych, jest więc widoczna na naszym niebie w ciągu całego roku, jednak najwyżej nad horyzont wznosi się w okresie jesieni i zimy. Ciekawym obiektem w tej konstelacji jest mgławica planetarna Ostryga (NGC 1501). Ostryga górująca jesienią na wysokości ponad 60° nad widnokręgiem nie jest widoczna gołym okiem, gdyż jej jasność wynosi około 11,9 mag. Mgławicę położoną w odległości 4238 lat świetlnych od Ziemi odkrył w końcu XVIII stulecia William Herschel. W jej centrum świeci bardzo gorąca niebieska gwiazda, której temperatura osiąga prawie 90 000 K. Warto także przyjrzeć się słabiej świecącym, ale nie mniej interesującym układom gwiazd jesiennego nieba.
Na początku miesiąca około godziny 23, a pod koniec około 21:30 górują dwa niewielkie gwiazdozbiory: Baran należący do grupy gwiazdozbiorów zodiakalnych i Trójkąt. W gwiazdozbiorze Trójkąta znajduje się galaktyka M33 (Galaktyka Trójkąta), którą można dostrzec przy pomocy nawet niewielkiej lornetki. Jest to druga pod względem jasności galaktyka spiralna na niebie po Galaktyce Andromedy. Trochę niżej, na prawo od wspomnianych gwiazdozbiorów znajduje się znacznie większy, również składający się ze słabo świecących gwiazd, gwiazdozbiór Ryb. Podobnie, jak Baran należy on do gwiazdozbiorów Zodiaku.
Listopad to doskonały miesiąc na dalsze obserwacje Taurydów – deszczu meteorów z konstelacji Byka. Rój ten składa się z dwóch części: Taurydów Południowych i Taurydów Północnych. Południowe Taurydy (STA) promieniują od 20 września do 20 listopada, a swoje maksimum mają w tym roku 5 listopada. „Spadające gwiazdy” z północnego roju występują w okresie od 20 października do 10 grudnia, a maksimum aktywności spodziewane jest 12 listopada. ZHR dla obu rojów jest podobne i wynosi około 5 przelotów na godzinę. Listopad jest miesiącem, w którym swoje maksimum mają Leonidy, czyli deszcz meteorów z radiantem w gwiazdozbiorze Lwa. Występują one niemal przez cały miesiąc (od 6 do 30 listopada). Maksimum przypadnie 17 listopada około godziny 19:00. Meteory z tego roju są najszybszymi, jakie możemy obserwować na naszym niebie – ich prędkość wynosi aż 71 km/s. Są one pozostałością po komecie 55P/Tempel-Tuttle. ZHR Leonidów waha się pomiędzy 10 a 20 przelotów na godzinę. Co 33 lata rój gęstnieje jeszcze bardziej, osiągając czasem nawet kilkaset meteorów na godzinę.
W pierwszej połowie listopada nadal będzie można oglądać Kometę C/2025A6 Lemmon w czasie przelotu przez gwiazdozbiór Wężownika. Według prognoz jej jasność w pierwszym tygodniu listopada będzie pomiędzy 4 a 5 magnitudo. W ostatnich dniach widoczności po zapadnięciu nocy astronomicznej (13 oraz 14 listopada) kometa będzie mieć jasność około 5 lub 5,5 magnitudo. Obserwacje do 8 listopada będzie utrudniał Księżyc (pełnia 5 listopada) ale od 9 listopada kometę będzie można oglądać przez lornetkę (a może także gołym okiem jak wynika z niektórych prognoz) po zapadnięciu nocy astronomicznej, przed wschodem Księżyca. 1 listopada kometa będzie blisko gwiazdy λ Ophiuchi (noszącej także nazwę Marfikco znaczy po arabsku „łokieć”), a 14 listopada blisko gwiazdy η Ophiuchi (noszącej także nazwę Sabik, co znaczy „poprzedzający” lub „idący na czele”). Między tymi gwiazdami kometa przejdzie obok dwóch gromad kulistych M12 i M10.
Międzynarodowa Stacja Kosmiczna
Przez trzy pierwsze dni listopada przeloty ISS nad Szczecinem będą widoczne nad ranem. Stacja ponownie pojawiać się będzie od 13 listopada w godzinach wieczornych. Dokładne godziny przelotów podane są na stronie https://heavens-above.com.
Opracowanie: Jolanta Olejniczak
Foto: Dimitrios Katevainis – https://www.flickr.com/photos/202558869@N05/54875818837