Czerwiec to okres najkrótszych nocy i najdłuższych dni. Pierwszego czerwca w Szczecinie i jego okolicach Słońce wzejdzie o 4:39, a zajdzie o 21:21. Dzień będzie trwał 16 godzin i 42 minuty. Przez pierwsze trzy tygodnie Słońce nadal będzie zwiększać czas i wysokość swej dziennej wędrówki po niebie, aż 20 czerwca, w chwili przejścia w Szczecinie przez południk lokalny, wzniesie się na maksymalną wysokość nad horyzontem wynoszącą ponad 60 stopni. W swojej wędrówce po ekliptyce nasza dzienna gwiazda osiągnie tego dnia o godzinie 22:51 punkt przesilenia letniego, zwany punktem Raka. Rozpocznie się astronomiczne lato. W pierwszym dniu lata, w naszych okolicach, Słońce wzejdzie około 4:33, zaś zajdzie o 21:34, zatem dzień będzie trwał ponad 17 godzin. Z końcem miesiąca dzień będzie już krótszy o kilka minut i rozpocznie się o 4:37, a zakończy o 21:33.
Aktywność słoneczna i zorze polarne
Obserwacje Słońca wskazują na jego zwiększoną aktywność magnetyczną, związaną ze zbliżającym się maksimum dwudziestego piątego cyklu aktywności. Duża aktywność oznacza znaczną liczbę plam,
rozbłysków rentgenowskich oraz wyrzutów plazmy z powierzchni Słońca w przestrzeń międzyplanetarną. Koronalny wyrzut masy (ang. coronal mass ejection, CME) jest najważniejszym czynnikiem kształtującym pogodę kosmiczną a docierając do Ziemi powoduje nagłe i intensywne zmiany pola magnetycznego otaczającego naszą planetę, czyli tzw. burze magnetyczne.
Burza geomagnetyczna która wystąpiła w maju była największa od 30 lat, a jej skutkiem było pojawienie się zórz polarnych na znacznie niższych niż zwykle szerokościach geograficznych, zarówno na półkuli północnej, jak i południowej. Zorze można było obserwować także w Polsce. Trudno jest dokładnie przewidzieć czy w najbliższym czasie dojdzie do kolejnych silnych burz geomagnetycznych, ale wiele wskazuje na to, że w niedługim czasie będziemy mieli okazję ponownie obserwować zorze polarne na niskich szerokościach geograficznych.
Więcej informacji o aktywności Słońca i szansach na zaobserwowanie zorzy polarnej można znaleźć na
stronie https://www.spaceweatherlive.com/pl/aktywnosc-zorzowa/zasieg-zorzy-polarnej.html. Można także korzystać z aplikacji na smartfon np. My Aurora Forecast.
Księżyc
Kolejność faz Księżyca w czerwcu będzie następująca:
- 06-06 14:38 -Nów
- 14-06 07:18 – I Kwadra
- 22-06 03:08 – Pełnia
- 28-06 23:53 – III Kwadra
W Szczecinie podczas czerwcowej pełni Księżyc pojawi się wieczorem 21 czerwca na południowym wschodzie o 22:00, podniesie się maksymalnie na wysokość 8,5 stopnia nad horyzont i zajdzie po koło sześciu godzinach na południowym zachodzie. Latem Księżyc w pełni widzimy nisko nad horyzontem i krótko, a zimą wysoko i długo. Przyczyną tego zjawiska jest to, że w momencie pełni Księżyc znajduje się na niebie mniej więcej “naprzeciwko” Słońca (Ziemia znajduje się w pobliżu odcinka łączącego Księżyc i Słońce). Słońce latem chowa się płytko pod horyzontem, zaledwie na kilkanaście stopni. Nasz naturalny satelita poruszając się nisko nad horyzontem, na skutek interakcji światła z grubymi warstwami ziemskiej atmosfery (światło niebieskie jest bardziej rozpraszane) przybiera pomarańczową barwę, a z powodu bliskości horyzontu wydaje się bardzo duży na skutek iluzji optycznej.
Przez dwa pierwsze dni czerwca na porannym niebie możemy obserwować wędrówkę wąskiego sierpa Księżyca w kierunku Marsa. Kolejnego dnia (3 czerwca) Księżyc oświetlony już tylko w 15% wzejdzie o 2:50, a o 3:01 w odległości około 2,5 stopnia od niego zobaczymy wschodzącą czerwoną planetę (koniunkcja 03.06 o 00:07, separacja 2°10’). 27 oraz 28 czerwca wschodzący przed godziną pierwszą Księżyc zobaczymy w niewielkiej odległości od Saturna (koniunkcja 27.06 o 16:57, separacja 0,1°). Jeżeli dysponujemy lornetką, to możemy dwukrotnie obserwować w czerwcu nad ranem bliskie spotkanie Księżyca z Neptunem – 1 czerwca (koniunkcja o 4:55, separacja 0°01’) oraz 28 czerwca (koniunkcja o 10:45, separacja 0°16’).
Planety
Przez cały miesiąc nad wschodnim horyzontem w drugiej połowie nocy dostrzeżemy Saturna oraz Neptuna (za pomocą lornetki), a godzinę po nich wschodzić będzie Mars, następnie Uran. Na początku czerwca Jowisz będzie wschodził kilkanaście minut przed Słońcem, i chociaż z każdym dniem będzie coraz wcześniej wyłaniał się zza horyzontu, to jednak do połowy miesiąca trudno będzie go dostrzec na jaśniejącym niebie.
Gwiazdy, gwiazdozbiory i meteory
Na czerwcowym, wieczornym niebie dobrze widoczne są już letnie konstelacje i można bez trudu odnaleźć asteryzm Trójkąta Letniego (asteryzmy nie są gwiazdozbiorami, ale układami gwiazd, które pomagają odszukać gwiazdozbiory lub inne obiekty na niebie). Tworzą go najjaśniejsze gwiazdy trzech konstelacji. Wega, najjaśniejsza gwiazda Lutni i zarazem letniego nocnego nieba, Altair z Orła i Deneb z Łabędzia.
Ponad południowym horyzontem znajdziemy rozległą konstelację Wężownika oraz gwiazdozbiór Węża, a tuż nad nimi Herkulesa, w którym położona jest wspaniała gromada kulista M 13. Niedaleko Arktura, po lewej stronie gwiazdozbioru Wolarza, świeci Korona Północna. Jest to niepozorny wianek gwiazd, z jedną nieco jaśniejszą, położoną blisko jego środka. Nosi ona nazwę Gemma co oznacza „klejnot”. Na wschodniej części nieba świeci wielki czworobok Pegaza oraz Andromeda.
Czwartego czerwca maksimum aktywności osiągają Dzienne Arietydy. Radiant tego roju meteorów znajduje się w gwiazdozbiorze Barana. Prędkość meteorów wyniesie około 38 km/s, a liczba zjawisk w maksimum może oscylować w okolicach 30 na godzinę. Jak co roku w czerwcu, maksimum swojej aktywności ma rój meteorów o nazwie Bootydy Czerwcowe. Rój ten promieniuje od 22 czerwca do 2 lipca, maksimum jego aktywności przypada 28 czerwca. Charakterystyczną cechą meteorów tego roju jest ich powolność (prędkość ich zderzenia z ziemską atmosferą wynosi 18 km/s). W maksimum aktywności można spodziewać się nawet 100 meteorów na godzinę. Radiant roju znajduje się w Wolarzu.
Obłoki srebrzyste
Z późną wiosną i miesiącami letnimi związane jest interesujące zjawisko atmosferyczne – obłoki srebrzyste. Najczęściej obserwowane są one w pasie pomiędzy 50 o a 70°, zarówno północnej jak i południowej szerokości geograficznej. Na półkuli północnej najlepszy okres do obserwacji cienkich, świecących pasemek, które wyglądają jak srebrne serpentyny, zaczyna się w połowie maja i trwa do połowy sierpnia.
Obłoki srebrzyste są rzadko obserwowanymi chmurami mezosferycznymi widzianymi kiedy Słońce znajduje się od 6 o do 16° poniżej horyzontu, czyli mniej więcej około godziny przed wschodem Słońca i tyleż samo po jego zachodzie. Obłoki srebrzyste znajdują się w mezosferze na wysokości około 75 – 85 km nad powierzchnią globu. Z przeprowadzonych badań wynika, że obłoki składają się z mikroskopijnych kryształków lodu i po raz pierwszy zostały zaobserwowane w 1885 roku.
Międzynarodowa Stacja Kosmiczna
Międzynarodową Stację Kosmiczną można będzie oglądać dopiero od 26 czerwca nad ranem. Stacja będzie wyłaniać się zza widnokręgu w okolicach zachodu, by następnie przez kilka minut przemierzać niebo w kierunku geograficznego wschodu. Dokładne godziny przelotów znajdują się na stronie https://heavens-above.com.
Opracowanie: Jolanta Olejniczak
Foto: Krzysztof Biskupski