Author Archives: Łukasz Płotkowski

Październik to pierwszy w pełni jesienny miesiąc, noce stają się już wyraźnie dłuższe niż dni. W Szczecinie i okolicach, 1 października Słońce wzejdzie o 7.04, a zajdzie o godz. 18.38, zaś ostatniego października dzień rozpocznie się (według czasu zimowego) o 7.00  zaś zakończy o 16.31, zatem będzie trwał już tylko 9 godzin i 31 minut. 

---

Księżyc

W październiku kolejność faz Księżyca będzie następująca:

• 03-10  02.14 – I Kwadra
• 09-10  22.55 – Pełnia 
• 17-10  19:15 – III Kwadra
• 25-10  12.49 – Nów
  

Podczas wędrówki po niebie, Księżyc znajdzie się 5 października w okolicach Saturna (koniunkcja o godzinie 21.44, separacja 4°46’), trzy dni później zobaczymy go obok Jowisza (koniunkcja 8.10 o godzinie 22.55, separacja 2°37’)  a 15 października Księżyc zbliży się o godz. 6.40 do Marsa na odległość około 3°.

Zaćmienie Słońca

25 października wystąpi częściowe zaćmienie Słońca, które widoczne będzie w pasie od Grenlandii i północy Europy po Północną Afrykę, ominie jedynie część półwyspu Iberyjskiego (Portugalię i południową Hiszpanię). Widoczne będzie także na bliskim Wschodzie i w Indiach. Najgłębsza faza częściowego zaćmienia (ułamek zakrytej przez Księżyc średnicy tarczy Słońca ) wystąpi w północnej Rosji –  ponad trzy czwarte. W Polsce Księżyc zaćmi około połowy średnicy tarczy Słońca i będzie to najgłębsze zaćmienie na naszym terenie od 2015 roku. Jeśli nie przeszkodzi pogoda, to najlepsze warunki do obserwacji powinny być w północno-wschodniej części kraju. Zaćmienie w Szczecinie zacznie się o 11.10, Słońce będzie wtedy 21° nad horyzontem. O godzinie 12.15, gdy Słońce wzniesie się na wysokość 24° nad horyzont, nastąpi faza maksymalnego zaćmienia, która wyniesie 0.462 co daje 34.9% zakrytej powierzchni tarczy Słońca. Zaćmienie w Szczecinie będziemy mogli obserwować przez 2 godziny i 11minut, do godziny 13.21.

Planety

Na jesiennym, październikowym wieczornym niebie jako pierwszy będzie pojawiał się Saturn, następnie Jowisz i Mars. Saturn będzie przemieszczał się nisko nad horyzontem z południowego wschodu i z każdym dniem zachodził będzie coraz wcześniej na południowym zachodzie ( pod koniec miesiąca zniknie po godzinie 23). Jasnego Jowisza znajdziemy znacznie wyżej nad horyzontem i będzie zachodził około 4 godziny później niż Saturn, zaś czerwony Mars przez całą noc będzie widoczny wysoko na niebie.

W pierwszej połowie miesiąca czeka nas drugi okres dobrej widoczności Merkurego w tym roku. Planetę można będzie spróbować znaleźć, nisko nad horyzontem na porannym niebie. 8 października o godzinie 20.52 Merkury znajdzie się w maksymalnej elongacji zachodniej (17,98°, jasność -2,4 mag). Elongacja jest to odległość kątowa między Słońcem a planetą na sferze niebieskiej.  Przy maksymalnej wartości elongacji zachodniej Merkury wschodzi przed Słońcem najwcześniej, w okresie maksymalnej elongacji wschodniej zachodzi po Słońcu najpóźniej. Okresy dobrej w Polsce widoczności Merkurego zdarzają się, gdy jego maksymalna elongacja zachodnia przypada na miesiące jesienne.

Gwiazdy, gwiazdozbiory i „spadające gwiazdy”

W październiku po zmierzchu, na zachodniej stronie nieba wciąż możemy odnaleźć Trójkąt Letni i gwiazdozbiory letniego nieba. Jednak ponad wschodnim horyzontem pojawiają się konstelacje zimowe, m.in. Woźnica, Orion, Byk i Bliźnięta. W południku górują: Wieloryb, Ryby i Andromeda. W okolicach zenitu znajdziemy Perseusza, Kasjopeję oraz Cefeusza. Jednym z największych gwiazdozbiorów północnego nieba jest Pegaz, z którym graniczy konstelacja Andromedy. Trzy spośród najjaśniejszych gwiazd Pegaza, wraz z Alfa Andromedae, która wcześniej (jako Delta Pegasi) należała do Pegaza, tworzą obszerny asteryzm nazywany Czworokątem Pegaza, znany też jako „kwadrat jesienny”, a wraz z pozostałymi dwiema najjaśniejszymi gwiazdami Andromedy układają się w kształt podobny do Wielkiego Wozu. Konstelację Andromedy bardzo łatwo można znaleźć na niebie, gdyż jej gwiazdy leżą prawie w jednej linii. Najciekawszym obiektem w tym gwiazdozbiorze jest Galaktyka Andromedy zwana także Wielką Mgławicą w Andromedzie (M31). Poza miastem można ją dostrzec nieuzbrojonym okiem jako mglisty niewielki obiekt. 

Od 2 października do 7 listopada promieniują szybkie meteory z roju Orionidów, które wchodzą w górne warstwy atmosfery ziemskiej z prędkościami około 64 km/s. Maksimum roju przypada na 21 października, możemy wtedy oczekiwać ponad 20 „spadających gwiazd” na godzinę. Radiant roju leży w gwiazdozbiorze Oriona. Natomiast od 6 do 10 października (maksimum 8/9 października) promieniują powolne, nieliczne meteory Drakonidy – ich radiant leży w gwiazdozbiorze Smoka. Rój ten znany jest między innymi z okresowych wzrostów aktywności. 10 października maksimum osiągną Południowe Taurydy (ZHR=5). (ZHR – ZenithalHourlyRate – zenitalna liczba/częstotliwość/ godzina). Meteory z tego roju są dość powolne (27 km/s) ale wyjątkowo jasne i nierzadko występują tu zjawiska bolidowe. Okres aktywności Południowych Taurydów trwa od 10 września aż do 20 listopada. W obserwacjach maksimum dwóch ostatnich rojów będzie jednak mocno przeszkadzał Księżyc. 

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna

Do 4 października przeloty ISS nad Szczecinem będą widoczne wieczorem. Stacja ponownie pojawiać się będzie dopiero od 20 października w godzinach porannych. ISS widoczna jest na niebie jako jasny punkt szybko przemierzający nieboskłon. Dokładne godziny przelotów na stronie https://heavens-above.com. 

Opracowanie: Jolanta Olejniczak

Wrzesień to miesiąc, w którym noce stają się dłuższe niż dni. W Szczecinie 1 września Słońce wzejdzie o 6.12, a zajdzie o godz. 19.51. Natomiast 30 września, dzień rozpocznie się o 7.02 zaś zakończy o 18.41, zatem dzień będzie trwał już tylko 11 godzin i 39 minut. 23 września o godz. 03.04 rozpocznie się astronomiczna jesień. Słońce wejdzie w znak Wagi i znajdzie się w punkcie równonocy jesiennej, który jest miejscem przecięcia się płaszczyzny ekliptyki z równikiem niebieskim. 

Księżyc

We wrześniu kolejność faz Księżyca będzie następująca:

• 03-09 20:08 – I Kwadra
• 10-09 11:59 – Pełnia 
• 17-09 23:52 – III Kwadra
• 25-09 23:54 – Nów

W kulturze Zachodu wrześniowa pełnia określana jest mianem Księżyca Żniwiarzy, gdyż w jasne księżycowe noce można zbierać plony. Niekiedy także używano określenia Owocowa Pełnia ze względu na kulminację zbiorów. W kulturach Dalekiego Wschodu to Pełnia Chryzantem, Celtowie postrzegali ją jako Rozśpiewany Księżyc, a w Afryce nazywana była Pełnię Sztormów.

Podczas wędrówki po niebie Księżyc 8 września znajdzie się w okolicach Saturna, trzy dni później wschodzący Srebrny Glob zobaczymy pod jasno świecącym Jowiszem (koniunkcja 11.09 o godzinie 18.14, separacja około 2,5 stopnia, a po wschodzie Księżyca około 2,7 stopnia). Na podobną odległość (około 2,9 stopnia) Księżyc zbliży się 17 września o godz. 0.36 do czerwonego Marsa.

Nocą z 14 na 15 września Uran schowa się za Księżycem. To rodzaj zaćmienia, które nazywamy zakryciem lub okultacją. Warto zacząć oglądać to zjawisko od godziny 23.25, gdy planeta będzie znajdować się już bardzo blisko oświetlonej strony Księżyca (77% tarczy). Około 30 minut po północy Uran wynurzy się spoza nieoświetlonej części tarczy Księżyca. Planeta jest niewidoczna gołym okiem, do obserwacji tego zjawiska potrzebna będzie lornetka lub teleskop.

Planety

Przez cały miesiąc, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, widoczne będą trzy planety. Jako pierwszy będzie pojawiał się wieczorem Saturn, następnie Jowisz i Mars.

26 września Jowisz znajdzie się w opozycji względem Słońca – czyli Ziemia znajdzie się pomiędzy gazowym olbrzymem a naszą gwiazdą. Będzie to tzw. wielka opozycja – Jowisz znajdzie się w pobliżu peryhelium swojej orbity. Wtedy będzie także najbliżej Ziemi – obie planety dzielić będzie zaledwie 591,2 mln km. Jowisz wyjątkowo jasno (mag. -2.9) świecić będzie na tle gwiazdozbioru Ryb. Następne takie zbliżenie nastąpi dopiero w 2034 roku.

Wenus nadal będzie Gwiazdą Poranną, a jej pojawienie się na niebie będzie następować z każdym dniem coraz bliżej wschodu Słońca. Pod koniec miesiąca, na porannym niebie około godziny szóstej w łunie wschodzącego Słońca może być widoczny także Merkury. 

Gwiazdy, gwiazdozbiory i obiekty głębokiego nieba

Ciemne noce z przełomu lata i jesieni stwarzają doskonałą okazję do podziwiania nie tylko pojedynczych gwiazd czy gwiazdozbiorów ale także Drogi Mlecznej i obiektów mgławicowych. Na tle galaktycznego centrum położony jest gwiazdozbiór Tarczy, w Polsce znany również pod nazwą Tarczy Sobieskiego. W Tarczy świeci jedna z jaśniejszych gromad otwartych gwiazd o nazwie Messier 11 (M11, Gromada Dzika Kaczka). Można ją dostrzec już za pomocą małej lornetki. Gromadę M11 tworzy kilkaset gwiazd, których wiek ocenia się na przynajmniej 300 milionów lat. Na wschód od Tarczy odnajdziemy gwiazdozbiór Koziorożca. Ponad Koziorożcem położona jest konstelacja Wodnika, nad nim można bez trudu rozpoznać Pegaza z Andromedą. Blisko zenitu znajduje się Kasjopeja. Łatwo ją odszukać po układzie gwiazd przypominającym literę „W”.

Międzynarodową Stację Kosmiczną można będzie oglądać podczas prawie wszystkich wrześniowych nocy. Do 10 września przeloty nad Szczecinem będą widoczne nad ranem, a od połowy miesiąca w godzinach wieczornych. Stacja będzie wyłaniać się zza widnokręgu w okolicach zachodu, by przez kilka minut przemierzając niebo opadać w kierunku geograficznego wschodu. ISS widoczna jest na niebie jako jasny punkt szybko przemierzający nieboskłon. Dokładne godziny przelotów na stronie https://heavens-above.com. 

Opracowanie: Jolanta Olejniczak