Koniec roku szkolnego uczciliśmy wycieczką do Torunia i obserwatorium w Piwnicach. Sobota 25 czerwca – gorąca, intensywna, bogata we wrażenia naukowe i… piłkarskie. Prócz szerokiej wiedzy na temat radioteleskopu i obserwatoriów wizualnych udało się wspólnie pokibicować podczas meczu Polska – Szwajcaria w 1/8 finału Euro 2016. Cóż to były za emocje!
Radioteleskop wraz z jego sterownią wspaniale został zaprezentowany przez Sebastiana Soberskiego, pracownika CA UMK oraz prezesa grudziądzkiego oddziału PTMA. Część optyczną kompleksu obserwatoriów pokazał nam prof. Maciej Mikołajewski. Dużo wiedzy, liczne anegdoty z życia obserwatorium w Piwnicach i wiele ciekawostek, to wszystko złożyło się na niezwykle udany początek wycieczki, w szczególności, że w jej trakcie radioteleskop pracował i zbierał dane do projektu OCRA (One Centimetre Receiver Array), więc uczestnicy mogli na żywo zobaczyć jak się robi „prawdziwą astronomię”. Ogromne wrażenie robi również teleskop optyczny o średnicy zwierciadła 1 metr, który zainstalowany jest w jednym z licznych obserwatoriów. Sterownia tego olbrzyma to scenografia popularnego programu Astronarium, współtworzonego przez prof. Mikołajewskiego.
Emocje sportowe, które nastąpiły po wycieczce naukowej uniemożliwiły zrealizowania zaplanowanej wizyty w Planetarium i Domu Kopernika, jednakże zwycięstwo Polaków zrekompensowało te straty. Jak się przekonaliśmy, zarówno w gronie astro-amatorów jak i zawodowców, znajdują się kibice.
Wycieczka zakończyła się rekreacyjną wizytą w pięknym mieście Toruń.
Serdecznie dziękujemy prof. Maciejowi Mikołajewskiemu i Sebastianowi Soberskiemu za umożliwienie nam organizacji wycieczki.
Od maja do września 2015 kilkunastu członków oddziału PTMA brało udział w prowadzeniu wizualnych pomiarów separacji i kąta pozycyjnego gwiazd podwójnych. Pomiary prowadzone były również wykorzystując zdjęcia CCD wybranych obszarów nieba.
Obserwacje wizualne
Przy obserwacjach wizualnych wykorzystaliśmy zrewitalizowany teleskop Zeissa, znajdujący się w obserwatorium ZUT. Akcję poprzedziła prośba do USNO (The United States Naval Observatory) o listę obiektów zgodnych z naszymi wytycznymi, uwzględniającymi lokalizację obserwatorium i separację gwiazd nie mniejszą niż 10”. Istotne dla nas było, aby badane układy nie miały żadnych danych obserwacyjnych z ostatnich 10 lat. Szczegółowe parametry listy: Gwiazdy podwójne – wiosna/lato 2015 – akcja obserwacyjna
Wygenerowana lista zawierała 54 rekordy w tym dwie gwiazdy podwójne tzw. niepotwierdzone, czyli takie, których liczba wszystkich obserwacji w WDS (Washington Double Stars Catalog) wynosi 1 (dalej opis obu przypadków).
Pomiarów dokonaliśmy przy pomocy specjalnego okularu astrometrycznego – mikrometru, po uprzedniej kalibracji skali okularu metodą dryfu, czy wykorzystując wzór na przy znanej ogniskowej. Obie metody są dokładnie opisane w instrukcji okularu Celestron Micro Guide: http://divulgazione.uai.it/images/Manuale_Celestron_Micro_Guide_Eyepiece.pdf
Pomiary przeprowadzaliśmy w kilkuosobowych grupach. Pierwszy etap obserwacji polegał na ocenie separacji danego układu przez każdego z uczestników. Następnie w ten sam sposób mierzyliśmy kąt pozycyjny, a wszystkie wyniki zapisywaliśmy i uśrednialiśmy. Przy ostatecznym podsumowaniu, dla gwiazd obserwowanych przez więcej niż jedną noc, uśredniono wyniki z poszczególnych pomiarów. Dla każdego układu wyliczony został błąd pomiaru (odchylenie standardowe).
W akcji wzięło udział 16 osób, w tym 11 członków naszego oddziału:
Natalia Banacka
Marcin Biskupski
Kamil Bujel
Justyna Cupryjak
Zdzisław Kołtek
Małgorzata Malinowska
Jarosław Mazur
Marcin Muskała
Łukasz Płotkowski
Barłomiej Prowans
Paweł Szkaplewicz
Warunki w Szczecinie nie są sprzyjające dla obserwacji astronomicznych, jednakże podczas ponad 10 nocy dokonaliśmy blisko 250 pojedynczych obserwacji 20 wybranych układów podwójnych, niektóre z gwiazd mierząc przez dwie i więcej nocy. Błędy pomiarów wahały się między 0,18-1,26 stopnia dla kąta pozycyjnego oraz 0,32-2,57 dla separacji.
Pomiary CCD
Równocześnie z pomiarami wizualnymi wybrane gwiazdy z listy obserwacyjnej dostarczonej przez USNO były fotografowane za pomocą teleskopu T18, znajdującego się w południowej Hiszpanii, należącego do sieci iTeleskop.net. Zebrany materiał poddany był kalibracji przy użyciu programu Astrometrica oraz zaawansowanego skryptu w programie Excel, użyczonego nam przez hiszpańskiego obserwatora gwiazd podwójnych Francisco Rica Romero, któremu jesteśmy niezwykle wdzięczni za pomoc w opracowaniu metody. Finalne pomiary prowadzone były w aplikacji Reduc, dedykowanej do pracy z gwiazdami podwójnymi.
Na szczególną uwagę zasługują dwie gwiazdy z listy: DEA 53 i SLE 23. Obie gwiazdy nie były wcześniej potwierdzone, czyli ilość ich obserwacji w katalogu WDS wynosi 0. Fotografie CCD obszarów, w których powinny znajdować się obie gwiazdy wyraźnie wskazują na błędne ich oznaczenie w katalogu. SLE 23 wogóle nie posiada towarzysza we wskazanej odległości 24.1′) i w pozycji 92o. W przypadku DEA 53 natomiast udało się znaleźć słabą gwiazdę w odpowiedniej odległości i pozycji, natomiast znacznie słabszą niż listowane 9.92 mag. Być może jest to gwiazda zmienna. Warto dokonać dodatkowych obserwacji tego obszaru, by zdeterminować jej naturę.
Publikacja pomiarów CCD jest zaplanowana na październik 2016 w JDSO.
Wyniki obserwacji wizualnych
disc / comp
wds
mags
theta
err
rho
err
date
HZG 8AC
11045+3814
6.04 7.56
83.75
0.76
150.64
0.77
2015.36780298
HJL1062
11202+1707
7.92 9.13
187.00
0
103.63
0
2015.38970625
HJL1065AC
11390+4109
8.11 9.18
3.63
0.29
132.32
2.37
2015.55306832
ARG 101
11512+3322
6.27 9.28
273.75
0.50
46.08
0.77
2015.38970625
STTA112AB
11545+1925
8.28 8.49
36.75
0.35
73.79
0.33
2015.38423043
STFA 25AC
13135+6717
6.64 8.89
223.38
0.18
105.02
1.31
2015.55033041
HJ 1231AC
13253+4028
8.67 8.85
233.25
1.06
92.53
0.00
2015.55033041
STF1831AC
14161+5643
7.16 6.73
221.69
0.74
112.19
0.33
2015.38194899
STF1830CE
14161+5643
6.73 9.33
246.67
0.58
139.03
0.89
2015.38423043
ARY 42
15174+3022
9.30 9.63
188.33
0.58
92.76
1.58
2015.40887162
STTA138BC
15201+6023
7.76 9.28
48.81
0.49
91.60
0.59
2015.55033041
BAR 41CD
15520+4238
7.8 9.7
51.50
0.58
66.62
0.76
2015.40887162
ARY 12
15599+6914
8.90 8.95
248.38
0.48
124.22
0.89
2015.38423043
STFA 30BC
16362+5255
6.42 5.50
16.86
0.43
91.47
0.40
2015.39609499
BU 953AB,D
16366+6948
8.04 8.03
46.39
0.47
147.96
1.05
2015.50652386
POP1222AD
16448+3544
9.37 8.91
7.00
0.61
158.50
0.41
2015.44446444
STTA151AB
17039+5314
7.93 9.34
171.40
0.67
88.42
1.00
2015.53709733
S 689AB
17246+3913
7.48 8.44
198.15
0.84
91.19
0.58
2015.52888360
STTA157AB
17407+3117
6.43 7.92
106.20
0.69
118.28
0.83
2015.53709733
Wyniki pomiarów CCD
disc / comp
wds
mags
theta
err
rho
err
date
STFA 46AB
19418+5032
6.00 6.23
133.12
0.02
39.75
0.05
2015.63064228
LDS1017
19072+2053
10.95 10.99
290.20
0.05
113.83
0.31
2015.61421482
STFA 35
17322+5511
4.87 4.90
311.03
0.59
62.38
0.51
2015.35685134
STF1627
12182-0357
6.55 6.90
194.83
0.04
20.16
0.01
2015.23638333
STF2486AB
19121+4951
6.54 6.67
203.36
0.55
7.17
0.21
2015.61695273
SMA 85
19127+4945
9.04 10.01
210.96
0.07
30.54
0.23
2015.61695273
KZA 41
13089+3800
10.87 14.34
19.70
0.04
30.42
0.02
2015.35685134
KZA 44AB
13104+3744
12.16 12.32
208.79
0.20
76.65
0.04
2015.35685134
KZA 44AC
13104+3745
12.16 11.27
4.52
93.24
0.24
0.29
2015.35685134
KZA 55AB
13221+4354
6.35 11.5
306.96
0.78
45.65
0.28
2015.35958925
KZA 55AC
13221+4355
6.37 11.96
58.72
0.35
67.61
0.38
2015.35958925
KZA 55AD
13221+4356
6.37 13.04
247.63
0.26
75.30
0.18
2015.35958925
KZA 71AB
13363+3514
11.23 12.78
147.75
0.25
62.55
0.06
2015.37327880
KZA 71AC
13363+3515
11.23 13.96
185.92
0.25
78.82
0.20
2015.37327880
SKF 10
15111+4424
10.24 10.90
279.35
0.02
12.78
0.01
2015.35685134
ARY 42
15174+3022
9.30 9.63
186.37
0.02
95.02
0.04
2015.42803698
BU 421AB,C
18517+4323
9.80 9.61
226.41
0.03
43.13
0.01
2015.57314618
BU 1249AB,C
17220+5351
9.36 9.83
77.79
0.02
62.10
0.09
2015.55671872
DEA 53
15391+4352
7.20 9.92
295.44
1.46
42.05
0.72
2015.48553308
ES 2655
16566+4505
9.72 9.92
67.14
0.10
47.47
0.08
2015.52112590
ES 2661AB
17374+5040
8.46 9.84
102.12
0.04
58.27
0.04
2015.54485445
ES 2661BC
17374+5041
9.84 12.8
17.60
0.15
14.92
0.07
2015.54485445
ES 2666
18259+6029
8.45 9.92
269.65
0.05
45.17
0.02
2015.53025227
GUI 16AC
16076+2900
7.93 9.48
350.37
0.04
118.06
0.05
2015.58888916
HJ 2828
18144+2127
9.23 9.84
109.71
0.03
16.35
0.01
2015.59322418
BIG 2
18142+2127
9.7 11.7
141.35
0.06
34.18
0.03
2015.59322418
H N 5AD
17246+3215
8.65 8.98
14.95
0.01
152.31
0.02
2015.62151591
H N 5AB
17246+3216
8.65 12.5
356.11
0.20
24.57
0.03
2015.62151591
H N 5AC
17246+3217
8.65 12.2
181.00
0.14
37.23
0.07
2015.62151591
LDS 995
17267+3105
8.48 9.67
199.76
0.01
67.78
0.01
2015.59596209
LDS1758
12485+8134
9.92 9.99
333.20
0.06
85.03
0.02
2015.52112590
S 648
13131+1801
9.35 9.97
68.99
0.16
88.17
0.38
2015.49100890
SCA9002AB
17103+5403
9.54 9.88
84.21
0.01
79.50
0.04
2015.58866100
STF 1691 AB
12550+5810
8.58 9.80
274.98
0.22
18.63
0.06
2015.52933963
STF 1691 AC
12550+5810
8.58 9.61
83.85
0.01
130.29
0.01
2015.52933963
STF 1920
15108+4651
9.92 9.98
109.22
0.19
18.70
0.04
2015.55033027
STF 1991 AC
15574+4140
9.45 8.82
87.39
0.01
94.95
0.07
2015.59048627
STF 2219
17413+6136
8.59 9.81
95.35
0.09
17.00
0.07
2015.61512746
STF 2323 BC
18239+5848
8.07 7.95
19.48
0.17
88.50
0.04
2015.57109275
WAL 150 AC
18384+6332
6.97 9.66
350.58
0.06
94.85
0.05
2015.60052528
STF 2377 AB
18384+6332
6.97 9.83
338.18
0.09
16.82
0.05
2015.60052528
WEI 33
18523+3926
8.96 8.99
329.50
0.01
99.97
0.03
2015.62334118
WFC 216
18551+1644
9.07 9.55
88.26
0.01
11.87
0.01
2015.61010796
STF 1976 AB
15449+5926
9.66 9.92
70.26
0.01
19.16
0.11
2015.54166022
STF 1976 AC
15449+5926
9.66 11.58
213.99
0.01
132.74
0.13
2015.54166022
SHJ 136
12110+8143
6.15 8.25
74.14
0.04
71.39
0.01
2015.56903932
HO 414 AC
17222+2605
9.43 12.78
303.61
0.02
30.82
0.08
2015.59687473
STF2416 AB
18521+5120
8.67 11.17
158.26
0.02
19.87
0.04
2015.60326318
STF2416 AC
18521+5121
8.67 9.41
40.21
0.05
121.58
0.01
2015.60326318
STT 316
16489+5930
7.79 8.93
348.01
0.10
47.10
0.08
2015.60600109
Legenda:
disc/comp – nazwa gwiazdy pochodząca od nazwiska odkrywcy / składniki układu wds – nazwa katalogowa Washington Double Stars Catalog mags – jasność poszczególnych składników theta – kąt pozycyjny (w stopniach) err – błąd Theta rho – separacja (w sekundach łuku) err – błąd Rho date – data w formacie Besselian
W marcu i kwietniu 2016 jeden z uczestników projektu iTeleskop.org zorganizował wyprawę do Ameryki Południowej, której jednym z kluczowych elementów była wizyta na pustyni Atacama w Chile. Prelekcja ma na celu przybliżenie ciekawszych elementów tej wyprawy.
Uwaga: prelekcja odbędzie się wyjątkowo w piątek!
Pierwszym odwiedzonym miejscem było obserwatorium Paranal, w którym znajduje się kompleks 8,2 metrowych teleskopów VLT, obecnie najbardziej zaawansowanego technologicznie obserwatorium w świetle widzialnym na Ziemi. To właśnie tutaj uzyskano pierwsze zdjęcia egzoplanety, odkryto najstarszą gwiazdę w naszej galaktyce (13,2 mld lat), a także uzyskano potwierdzenie, że rozszerzanie się wszechświata przyspiesza, za co w 2011 przyznano nagrodę Noble’a.
Drugim miejscem, które zasługuje na wspomnienie jest San Pedro de Atacama i pobliskie Atacama Lodge – farma teleskopów, na której znajduje się około 20 różnych instrumentów obserwacyjnych, w tym obserwatorium Polonia, od którego nazwę wzięła odkryta w nim kometa C/2015 F2 Polonia.
Relacja z wyprawy do Chile – Tomasz Mrugalski 17 czerwca, 19.00 Budynek Jednostek Międzywydziałowych ZUT, sala 14
Kolejne sprawozdanie będzie dotyczyło ALMA, najdroższego przedsięwzięcia w historii astronomii, które nie wymagało użycia rakiet. ALMA to najbardziej zaawansowana technologicznie sieć 66 radioteleskopów o średnicach czasz od 7 do 12 metrów, znajdujących się na płaskowyżu Chajnantor położonym na wysokości ponad 5000 metrów.
Podsumowaniem prezentacji będzie relacja z nocnej wizyty w obserwatorium Las Campanas, gdzie autor miał okazję zwiedzić kilka teleskopów, m.in. 6,5 metrowe bliźniacze teleskopy Magellana, a także uczestniczyć w obserwacjach projektu OGLE.
Prelegent zapowiada również relację z pierwszej ręki z placu budowy i kilka ciekawostek na temat nowopowstających teleskopów GMT (24 metry), TMT (30 metrów) oraz EELT (39 metrów).
